Koning Clovis, Lex Salica 
Het huismerk ontstond -met grote waarschijnlijkheid- uit het handmerk. Sinds de tijd van Koning Clovis (Lex Salica, ca. 500) en Karel de Grote moesten akten eigenhandig ondertekend worden met een persoonlijk handmerk. Het handmerk had rechtskracht en bleef op veel plaatsen in Europa tot het einde van de 18e eeuw in gebruik.
De hand- en huismerken werden ook toegepast door steenhouwers, timmerlieden en loodgieters, als een signatuur op het door hen afgeleverde werk.

Hand- en huismerken handhaafden zich vooral in redelijk autonome gebieden zoals in Ditmarschen, in het Noordduitse Sleeswijk Holstein. Tot de 16e eeuw een zelfstandige boerenrepubliek.
En heel verbazingwekkend ook in Nederlandse steden zoals Blokzijl, Zwolle en Deventer. Maar ook in Leiden en Scheveningen. Er is onderzoek gedaan naar het gebruik van Scheveningse handmerken in allerlei notariële akten in de 18 en 19e eeuw. Meer dan 500 handmerken werden geïdentificeerd. In de oude kerk van Scheveningen vond men op de vloer van grafzerken veel  ingehakte huismerken.

Huismerken zijn vrijwel alleen nog te vinden op grafzerken in de oude kerken in Nederland en Europa. Dat houdt o.a. verband met het feit dat aan het bezit van een boerderij of een huis vaak het grafrecht in de plaatselijke kerk verbonden was. Dat grafrecht vormde een onderdeel van de erfenis voor de nabestaanden. 

Op Nederlandse zerken valt ook de toenemende welstand van de boeren en handelaars te zien. In de 16e en 17e eeuw trouwden zij met vertegenwoordigers van de verarmende adel. Dat leidde tot afbeeldingen van familiewapens met huismerken als onderdeel van dat wapen. 

Ironisch: in de Franse tijd werd in het kader van de vrijheid, gelijkheid en broederschap in veel kerken alle familiewapens van de zerken gehakt. Maar de huismerken op diezelfde zerken, tekens van eenvoudige afkomst, werden vaak ongemoeid gelaten.

Meer lezen, tevens mijn bronnen:
-Symbolenwijzer, KF Treebus, University Press Amsterdam 2007
-Merken bij de vleet: De verzameling Scheveningse handmerken door N Noordervliet-Jol 1992
-Het raadsel der huismerken; proeve van verklaring van huismerken, meestertekens, grafmerken etc. HWMJ Kits Nieuwenkamp, 1955
-Haus- und Hofmarken, Dr. GC Homeyer, Berlin 1870
-Wat zeggen zij ons? Onze huis- en graftekens zijn 10.000 jaar oud. JF Overwijn 1940. 
Een tendentieus werk als onderbouwing van de Nationaal socialistische sibbekunde met ‘vertalingen’ van de merken in religieuze termen.
-Hand- en huismerken, Wikipedia

Hieronder een diaserie gemaakt in de kerken van Blokzijl, Zwolle, Deventer, Leiden en Delft.

Foto's: Jos Tigges©
​
Dit landelijke beeld met grazende schaapjes doet niet vermoeden dat in de hal op de achtergrond wetenschap wordt beoefend op het snijvlak van science fiction. 

De populaire schrijver Dan Brown suggereert in zijn bestseller Angels and Demons, in Nederlandse vertaling ‘Het Bernini Mysterie’ en de daarop gebaseerde film, dat in het Cern complex in Geneve naast onderzoek naar het Higgs Boson ook antimaterie wordt geproduceerd.  Eén gestolen druppel van dat goedje zou volgens het verhaal genoeg zijn om het hele Vaticaan in één maal weg te vagen.
Spannend leesvoer maar ver verwijderd van de realiteit. Dat dacht ik. Want tijdens een recent bezoek aan het zwaar beveiligde instituut met de grootte van een kleine stad, sta ik plots voor een hal met het onheilspellende opschrift ‘Antimatter Factory’.
 
Ik vraag mij af of het boek van Dan Brown dan tóch klopt, of dat het bord een ludieke uiting is van wetenschappers. Die voortborduren op de door het boek toegenomen belangstelling naar het -door veel mysterie omgeven- begrip antimaterie.
Beide veronderstellingen zijn waar. Zij experimenteren daar in Geneve met antimaterie, én het is inderdaad een ’tongue in cheek’ grap van de wetenschappers en hun voorlichters. Maar de productie van antimaterie is heel iets anders dan het produceren van één druppel van dat goedje. Volgens een persbericht van Cern zou het een een tijdrovende en onbetaalbare zaak zijn, ik citeer uit het persbericht:

"Small, very small quantities
Even if CERN used its accelerators only for making antimatter, it could produce no more than about 1 billionth of a gram per year. To make 1 g of antimatter - the amount made by Vetra in the movie - would therefore take about 1 billion years.The total amount of antimatter produced in CERN’s history is less than 10 nanograms - containing only enough energy to power a 60 W light bulb for 4 hours.

The cost of antimatter
The efficiency of antimatter production and storage is very low. About 1 billion times more energy is required to make antimatter than is finally contained in its mass. Using E = mc2, we find that 1 gram of antimatter contains:

0.001 kg x (300,000,000 m/s)2 = 90,000 GJ = 25 million kWh

Taking into account the low production efficiency, it would need 25 million billion kWh to make one single gram! Even at a discount price for electric power, this would cost more than a million billion Euros!"

Flauwe kul dus, wel heeft Dan Brown een zéér spannend verhaal uit zijn duim gezogen. Gezien de verkochte oplage van het boek hebben critici ongelijk. Wat is waar? Een recent verhaal in de Volkskrant licht een tipje op van de sluier. En geeft een kijk in het binnenste van die Antimatter Factory. Opwindende wetenschap omringd door schapen. Of zijn het, om in de sfeer van science fiction te blijven, gemuteerde wolven in schaapskleren?

Lees dit artikel uit de Volkskrant, De antifabriek Waar zelfs vallen vreemd is, via Blendle: 
(Plak de onderstaande regels in uw browser)
​
https://blendle.com/i/de-volkskrant/de-antifabriek-waar-zelfs-vallen-vreemd-is/bnl-vkn-20170916-8651417?campaign=social-share&source=blendle&content=blendletrending-ios&sharer=eyJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXZrbi0yMDE3MDkxNi04NjUxNDE3IiwidmVyc2lvbiI6IjEiLCJ1aWQiOiJqb3NsZWVzdm9lciJ9

De grotere Engelse kerkhoven hebben allen naast een Cross of Sacrifice een Stone of Remembrance. Een altaar met een tekst van Rudyard Kipling; ‘Their name Liveth for Evermore. Uitgebeiteld in een speciaal ontworpen lettertype door MacDonald Gill. Dit lettertype uit Romeinse kapitalen wordt uniform op alle zerken en kerkhoven van de Commonwealth War Graves Commission over de hele wereld toegepast.
  
Bijzonder zijn twee van de vier Duitse kerkhoven niet ver van de stad Ieper. Langemark en Vladslo. Ingetogen en sober van architectuur, zonder triomfalistische elementen. Zinloosheid en treurigheid op sterke wijze voelbaar gemaakt. 
Beide begraafplaatsen bestaan uit sobere granieten zerken afgewisseld met kleine stenen kruisen en beeldengroepen. Op Langemark een groep dwalende soldaten van Emil Krieger. Op Vladslo een aangrijpend treurend ouderechtpaar van de beeldhouwer Käthe Kollwitz. Het graf van haar 18-jarige zoon ligt daar vlakbij. 
De Nazis beschouwden de beelden van Kollwitz in de jaren dertig  als 'entartete kunst' en wilden van die beelden af. 

Op Vladslo rusten 25.644 gevallenen, het ‘studentenkerkhof’ Langemark heeft 44.0000 gesneuvelden van vijf reservecorpsen. Grotendeels omgekomen tijdens het negen dagen durende zinloze offensief van oktober-november 1914, de eerste slag om Ieper. De Engelsen verloren tijdens die slag 55.000 soldaten, de Fransen 50.000.

In zijn verslag beschrijft hij het Duitse reserveleger. Gevormd uit ongetrainde, zeer jonge en slecht uitgeruste vrijwilligers, waaronder scholieren, studenten en opnieuw opgeroepen oude officieren en onderofficieren, die de Britse linies moesten aanvallen. 
In zijn verhaal stormden de Duitse troepen in looppas en onder het zingen van 'Deutschland, Deutschland über alles' de veel beter getrainde vijand tegemoet. Aan geallieerde zijde schreef men al snel over de kindermoord bij Ieper. 
Recente berekeningen wijzen uit dat er bij die slag 'maar' 300 tot 450 van die jongeren sneuvelden.
 
Rond 1930 werd de 'Langemarck mythe' opnieuw oorlogspropaganda, waarbij de elitaire studenten werden ingeruild voor frisse 'Volksdeutsche' jongeren. In 1935 richtte Hitler, die aanwezig was tijdens de 1e slag om Ieper, in Berlijn een speciale tempel op voor de Langemarck cultus.

Langemark werd Langemarck. Een naam vergelijkbaar met Königsmack en Bismarck. Propagandistisch bood dat veel meer mogelijkheden dan de naam van het dorp Bikschote, waar de slag grotendeels plaatsvond. Bikschote, onbruikbaar in de propaganda vanwege het mogelijk negatieve rijm dat zou kunnen ontstaan: Bikschote, Deutsche Tote.  

Bronnen en meer lezen: Kammelar & Wielinga: De mythe van Langemarck, 
Sporen van de Eerste Wereldoorlog in Berlijn. http://www.wereldoorlog1418.nl/langemarck
The Ypres Salient, First Ypres 1914, CWGC archives, London, via http://www.cwgc.org
Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge, www.volksbund.de

Volgens insiders vertoont het uitvaart ritueel onder de oorspronkelijke inwoners van Bonaire exotische trekken. Een limousine met het stoffelijk overschot zal nooit achteruit rijden, de overledene ligt altijd met de voeten richting chauffeur en bij het passeren van het woonhuis wordt een emmer water over de auto geleegd. Resten van oud geloof vormen hiervoor de aanleiding. 

De begraafplaats Kralendijk is de plek waar vooral over voldoende geld beschikkende inwoners van het eiland hun verbondenheid met hun overleden dierbaren etaleren. Door een combinatie van religieuze en profane symbolen. De traditionele grafmonumenten zijn over het algemeen het meest stijlvol. Daarnaast is een aantal voorzien van pictogrammen die de liefhebberijen van de persoon laten zien. Complete grafmonumenten zijn in enkele gevallen geheel in badkamer tegels uitgevoerd. Onder de tropische zon een duurzame oplossing ter vervanging van marmer. Andere monumenten zijn opgesierd met vrolijke kleuren, plastic bloemen, porseleinen vaatwerk of allerlei Christelijke ornamenten. Niet zoveel verschil met de begrafeniscultuur in de zuid Europese landen, eigenlijk.

Totdat je tussen die opgewekte rouw een primitieve verbeelding van een sleepboot ontdekt. Uitgevoerd in vrolijke maritieme kleuren. Het schip heeft zijn laatste ligplaats gekregen tussen de zerken. Het monument is op een beperkt oppervlak uitgevoerd met eenvoudige, beeldende middelen. Vanuit een massale blokkendoos is met flair de illusie geschapen van een schip. De geschilderde aanduiding van ruiten, patrijspoorten en golven is effectief, je kunt er niets anders dan een sleepboot in zien. Er spreekt gevoel voor effect uit, het zou door een reklameschilder (bestaan die nog?) gemaakt kunnen zijn. 
Misschien laat de ware volksaard hier zich wel zien, losgezongen van oude religieuze symbolen. 

Eén vraag doet zich voor: is dit nu een monument voor een sleepboot of voor een overleden kapitein, stuurman, ketelbinkie of misschien een sleepboten liefhebber?

Noord-Frankrijk tussen Duinkerken en Lille. Soms vlak, zoals rond Duinkerken, soms licht golvend of zelfs heuvelig als bij Cassel en de Mont des Cats. Een streek met een interessante geschiedenis want eeuwenlang trok vrijwel elke oorlog er zijn sporen.

Wandelend rond Ruminghem stuit ik op een afgelegen begraafplaatsje uit de 1e wereldoorlog. Omgegeven door zompige kleigrond. Verbazing, de 75 grafzerken van dit Britse kerkhof dragen Chinese namen en karakters.

Bij de ingang een ingemetselde steen met de naam van het  ’Ruminghem Chinese Cemetery’. Uitgevoerd in perfect uitgehakte Romeinse kapitalen. Dat lettertype wordt rond 1918 ontworpen door Macdonald Gill, een broer van Eric Gill, de  beroemde letterontwerper. Op de zerken is te lezen: Chinese Labour Corps. En dat staat voor ongeveer 100.000 Chinese arbeiders die tijdens de eerste wereldoorlog werken voor het Britse leger. En met name in Noord Frankrijk.

Géén soldaten maar burgerpersoneel afkomstig uit Port Edward (Weihai en Qingdao). Het corps verricht allerlei zwaar werk zoals het maken van loopgraven, repareren van wegen, zandzakken vullen, aanleg van spoorwegen en mijnopruiming. Voor een dagloon van 1 franc voor 10 uur per dag. Daarnaast krijgen zij uniformen, voedsel, behuizing en medische verzorging. Er sneuvelen volgens Engelse gegevens 2000 arbeiders van het Chinese Labour Corps tijdens hun inzet in Frankrijk en België. 
Daar zijn ongeveer 45 verspreide begraafplaatsen waar die Chinese burgers zij aan zij met andere soldaten zijn begraven. Kerkhoven voor alléén Chinezen zijn te vinden in Ruminghem, Saint Etiënne au Mont en in Noyelles sur Mer. Het Britse oorlogskerkhof van Noyelles, zo’n 840 zerken, is voorzien van een een Chinese toegangspoort. 

Ik lees op 34 van de 75 aanwezige zerken van Ruminghem dat de overlijdensdatum ná de wapenstilstand van 1918 heeft plaatsgevonden. 
In mei 1919, 6 maanden na de wapenstilstand, zijn 80.000 Chinese arbeiders nog steeds niet gedemobiliseerd en gewoon aan het werk. Opruimen van de oorlogsravage. Het aanleggen van begraafplaatsen, het ruimen van explosieven. De soldaten mogen naar huis, de goedkope Chinese arbeiders moeten eerst het werk afmaken. 

Een deel van die mensen leert letters hakken, opschriften voor de vele grafzerken van Portland stone die in België en Frankrijk nodig zijn. Per zerk kost dat 1 dag werk voor één man. 
Van de totaal 2000 gestorven Chinezen bezwijken de meesten aan de Spaanse griep H1N1. De epidemie die in 1918 en 1919 hard toeslaat in Noord Frankrijk. Maar deze gevallen burgers zijn wel respectvol met militaire eer begraven, ver van hun dierbaren. 

Meer lezen? http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=3876

Het was een opmerking om uit te zoeken. 
Het bleken uitgeweken patriotten na de inval van Pruisische troepen in Nederland. Die Pruisen kwamen in september 1787 naar ons land als reactie op de vernederende behandeling die de Pruisische prinses Wilhelmina, echtgenote van stadhouder Willem V had ondergaan bij Goejanverwellesluis. Terwijl zij een mislukte poging ondernam om de opstand van de patriotten te af te remmen.

Met hulp van die buitenlandse troepen werd de opstand door de orangisten neergeslagen. De reactie tegen de patriotten was keihard: volksgerichten met als slachtoffers diegenen die een nieuwe, democratische bestuursvorm in Nederland wilden vestigen. Alle patriotten van hoog tot laag moesten vrezen voor hun leven en bezittingen.

De Franse regering onder koning Louis XVI, ingefluisterd door Hollandsche adviseurs zag een kans. Die uitgeweken patriotten ofwel Kezen zouden met hun hun kennis van polderbeheer en visserij, gekoppeld aan de Hollandse handelsgeest, het achtergebleven Noord Franse gebied nieuw economisch leven inblazen. Daarom ontvingen alleen al rond de Stad St. Omer meer dan 1000 vluchtelingen een regelmatige uitkering van de Franse staat.
 
Onder die vluchtelingen bevonden zich de voormannen van de patriottische revolutie als Daendels en Fijnje. De een was militair, de ander uitgever/hoofdredacteur van de Hollandsche Historische Courant uit Delft én gehuwd met Emilie Luzac. Zijn krant vormde een belangrijke spreekbuis van de patriotten.

De naam Emilie Fijnje-Luzac vond ik na enig zoeken terug in het gemeentearchief van Saint Omer. Het was haar overlijdensakte, ondertekend door bekende patriotten als de lettergieter Mappa, Valckenaar en haar weduwnaar Wybo Fijnje.
 
In het najaar van 1787 vluchtten zij. Met achterlating van alle bezittingen, waarover Emilie Fijnje-Luzac in haar brieven aan familie in Holland schreef.  Aangrijpende verhalen over haar vlucht en de achtergelaten huizen en drukkerij. Die brieven zijn verzameld in een zeer lezenswaardig boek: Mijne beslommerde Boedel. 
Zij bezaten naast hun woning in Delft een mooi buiten langs de Vliet in Voorburg: Vlietenburgh.

Haar boedel in Delft en Voorburg zou zij nooit meer terugzien. Zij overleed, weggekwijnd door heimwee en verdriet op het ’kasteel’ van Watten, een plaatsje op 11 km gaans van Sint Omaars. Dat enorme huis vormde een soort commune van uitgeweken kopstukken van vooraanstaande patriotten. Waaronder ook de latere generaal Daendels. Zij woonden er ruziënd bij elkaar. 
De minder welgestelde vluchtelingen werden gehuisvest in een kazerne in Sint Omaars. En ook daar trokken de ruzies over politiek en de verdeling van de toelagen hun diepe sporen. Ondanks de hoge verwachting van de Franse regering; tot werk of ondernemen kwamen die Hollanders nauwelijks. De uitkeringen van de Franse staat stopten zo’n jaar na het uitbreken  van de Franse revolutie.

Uiteindelijk keerden de patriotten en masse weer terug naar de noordelijke Nederlanden. Velen als officieren en soldaten in het Bataafs legioen van het Franse leger, onder leiding van brigadegeneraal Daendels. Wybo Fijnje werd door Lodewijk Napoleon enige tijd na zijn terugkeer benoemd tot hoofdredacteur van de nieuwe Bataafsche Staatscourant. Of hij ooit is teruggekomen in Voorburg op Vlietenburgh is niet bekend.

De akten in het gemeentearchief van Saint Omer vormen vrijwel de enige sporen van de Hollandse vluchtelingen in Saint Omer. Het protestantse kerkhofje waar veel van hen werden begraven is verdwenen. Alleen een gevelsteen in de Rue de Dunkerque verwijst nog naar de Hollanders die hier ooit verbleven… 

Bronnen (en veel meer informatie):
Bataven! Nederlandse vluchtelingen in Frankrijk 1787-1795, van Joost Rosendaal
Mijne beslommerde Boedel, brieven in ballingschap 1787-1788, van Emilie Fynje Luzac 
Patriotten en bevrijders, revolutie in de noordelijke Nederlanden 1780-1813, van  Simon Schama